På flukt i eigen fjord

«Den lokale lesekroken» er ein ny artikkelserie på Midtsiden med utdrag frå bøker skrivne om Os, eller av osingar. Fleire bøker har kapittel og historiar som står seg fint åleine. Med samtykke frå lokale forfattarar presenterer vi nokre av desse «frittståande» historiene. Éi og éi.

Kapittelet under er henta frå boka «Musikar og medmenneske - Henrik M. Lyssand (1912-1989)» av Lars Skorpen (2012) .

Les meir om Skorpen under dagens lesekrok - som handlar om då Nils Midtseter i november 1944 måtte ro Henriken si kone (Margit) og dei to borna (Harald og Margun) over fjorden. Årsaka var at faren Henrik, motstandsmannen, var på rømmen. Milorg ville hindra gestapo å ta nærmaste familie som gislar.

Båtflyktningar

Nils ror. Sterk og trygg. På tofta bak sit Margit med 2-åringen, Margun, tett tiljesitjande med små armar i eit fast grep rundt leggene til mora, som kjærleg ruskar henne i håret. Harald har hovud og auga i roretninga, der han sit lågt i båten på aktertilja.

Mørket kjem snart sigande. Men i mellomtida må dei merkast minst mogleg frå land. Nils tek difor sikte på Sandholmane, for å komma inn i landskuggen. Men tenkjer ikkje i farten på skjeret ved Høgeholmen. Eller feilbereknar, kanskje, og grunnstøyter. Han hoppar or båten og hentar kjempekrefter, som ein kan gjera når nauda er nærast.

Nett no kjem Marit inn døra heime på Solglytt, som ligg på Lyssand – frampå søraustskråninga ned mot Bjørnefjorden. «Der gjekk dei jammen på grunn!» høyrer ho mora, Agnes, ropa halvhøgt. Ho er eldste søstera til Margit, som sit i båten med ungane sine. Agnes har rigga seg til med kikkert for å følgja dramaet på fjorden.

Det blir eit seigt slit på skjeret. Ungane skjønner sjølvsagt at slik skal det ikkje vera – spesielt storebroren. Men stemninga i strandebarmaren smittar også over på småsøstera, som seier – og som seinare er blitt sitert: «Ledd no, Halamann?» At toåringen, Margun, sansar sinnsstemninga til storebroren, Harald, er spesielt. Vel så uvanleg er det truleg å kunna formulera denne abstrasjonen om redsel før ein kan snakka reint. Kanskje kan kulingblåsten, med dei alvorlege vaksne og onkel Nils på skjeret, framkalla modnare tankar og følelsar enn ein vanlegvis ventar av småbarn.

Marit låner kikkerten av mora. Ho pustar letta ut når ho no ser at faren får færingen frå skjeret og hoppar om bord. Ho lurer på om fleire har fått fram kikkerten for å få med seg dramatikken ved Sandholmane; småbarn i ein strandebarmar i kulingbølgjer på Bjørnefjorden. Ho likar ikkje tanken på at det finst folk som ikkje burde få fantasera for mykje om kvifor akkurat denne færingen er på veg over fjorden denne novemberettermiddagen – for eksempel tyske utkikspostar på ubåtbasen i Hatvik eller festningsanlegga på Lurane og i Mobergsvikjo. Eller også overivrige gastar i raske, væpna vaktbåtar.

Marit og mora vekslar om kikkerten, til båten blir borte bak bølgjetoppane. Tussmørket og den aukande avstanden gjer sitt til at dei berre anar dei siste rotaka inn mot Vinnes. Laura er nummer to i søskenflokken til Margit og Agnes. No står ho, saman med mannen sin, Johannes Jonson Skåtun, og tek imot osingane som har våga seg over fjorden i slikt eit vêr. Dei har ikkje berre våga, men også måtta. Det veit tante Laura og onkel Johannes, der dei ruslar saman med Margit og småungane oppover mot Skåtun.

Nils er alt langt ute på fjorden, på veg mot ei mørklagt Osbygd. Dei takkar han i tankane sine og ønskjer han god tur heim i haustmørket.

LARS SKORPEN
• Fødd 16. mars 1945. Pensjonist frå 2011 etter mange år som ungdomsskulelærar ved Nore Neset skule.
• Mangeårig seglflyinstruktør i Os Aero Klubb.
• Dirigerte Kuventræ skulekorps frå starten i 1980 og fleire år utetter 1980-talet.
• Var medforfattar for første gong då han i 1985 sto for nynorsken i ei lita bok (Den svarte fredagen) om eit luftslag mellom allierte og tyske fly over Førdefjorden. Seinare har det blitt mange artiklar i bladet Osingen, der han sat i redaksjonsnemnda i ti år, og deltaking i fleire hefte, ved sidan av bøkene han har skrive eller vore involvert i.

Bibliografi (eigne):
Ein flygeidé - OAK 50 år (1996)
Skeie i skulesoga (2003)
Rosemålarane - ei slektskrønike (2006)
Bushpilot (flygaren Arne Mæland) (2009)
Musikar og medmenneske - Henrik M. Lyssand (2012)
Bygdehovdingen Nils Tveit (2016)
Glimt frå Osbygda 1930-1960 (2019)

Bibliografi (deltatt i):
Den svarte fredagen (1985)
Os Turnforening 100 år (2005)
Arne Mæland - Livet, leiken og draumen (2009)
Kafé Club Intim (2012)