Krevjande å sjå effekten av SIO

Under tenesteutvalet sitt møte på onsdag, vil ein representant for Agenda Kaupang leggja fram ein ny rapport som ser på forsøksordninga med statleg finansiering av kommunale helse- og omsorgstenester.

Rapporten er utarbeida på oppdrag for Helsedirektoratet, og er laga av Agenda Kaupang og Proba Samfunnsanalyse. Dette er den tredje rapporten i rekkja etter at Os kommune i 2016 vart med i SIO-prosjektet.

Den første rapporten var ei «nullpunktsmåling» som skulle kartleggja status i kommunane som skulle ta del i prosjektet. I 2017 kom rapport nummer to, som analyserte utviklinga eitt år inn i forsøksperioden.

Modell A og modell B

Etter at regjeringa i 2015 i statsbudsjett la opp til eit forsøk med statlig finansiering av dei kommunale omsorgstenestene, vart Os éin av seks kommunar i prosjektet.

Os, saman med Hobøl, Lillesand og Stjørdal vart samla under «modell A», mens Selbu og Spydeberg skulle forsøka seg på «modell B». Innleiingsvis var det fleire kommunar som ville vera med på SIO, men mange valde å trekkja seg i løpet av vinteren og våren 2016.

Modellen som Os vart ein del av, skulle følgja statlege kriterium for tildeling av omsorgstenester. Finansieringa skulle koma frå eit øyremerkt rundsumtilskot, med årleg inntektspåslag og ein statleg prismodell med einhetsprisar.

Dei to kommunane i modell B skulle nytta kommunens eigne tildelingskriterium for tildeling av omsorgstenester, men med eit øyremerkt rundsumtilskot med årleg inntekstspåslag.

Kontrollkommunar og intervju

I samband med utarbeidinga av rapporten har seks kommunar, Fjell, Østre Toten, Søgne, Trøgstad, Våler (i Østfold) og Oppdal fungert som samanlikningsgrunnlag for kommunane i prøveordninga.

I kommunane har mellom anna intervju av sentrale politikarar, rådmenn, kommunalsjefar, administrasjon og nøkkelpersonar i einingane lagt grunnlaget for rapporten som no ligg klar.

Tema i intervjua har mellom anna vore innretning av tenestetilbodet, førebygging- og kvardagsrehabilitering, velferdsteknologi, vedtakspraksis og økonomiske tilhøve.

Det ligg òg til grunn forsøk med å få intervju med pårørande, men i rapporten kan vi lesa at det har vore få pårørande som har møtt opp til desse intervjua.

A-kommunen Os

I rapporten kjem det fram at Os kommune hadde eit godt utgangspunkt då dei valde å bli med på SIO.

Profesjonalitet i tildelinga, effektiv drift og mange tiltak langt ned i omsorgstrappa er er karakteristikkar som vert nemd. Sjølv om Os kommune ikkje hadde særskilte rutinar som skulle sikra at brukarane fekk dei timane som var vedteke, var det ikkje registrert klagar på at nokon ikkje fekk nok timar.

Os var i 2015 den kommunen i prosjektet, som etter behov brukte nest minst på institusjon og tredje mest på pleie. Tal brukarar som budde på institusjon i aldersgruppa over 80 år var halvparten av landsnittet, mens tal brukarar som budde i omsorgsbolig var nesten det doble av landssnittet. I rapporten vert dette sett på som at Os i stor grad klarte å basera seg på heimebasert omsorg.

At Lurantunet ikkje var ferdig i 2016, men opna først i 2017, ligg i rapporten som grunn for at det var ein mellombels underkapasitet på sjukeheimsplassar. Kjøp av sjukeheimsplassar i nabokommunane vart i følgje rapporten eit tiltak mens ein venta på ny sjukeheim.

Luranetunet har spelt inn på resultata

I rapporten kjem det fram at Os kommune nytta mykje tid og ressursar på innføra modellen. Tre ekstra årsverk - eitt hos økonomi og to hos bestillar- og forvaltarkontoret. At Lurantunet ikkje stod ferdig før i november 2017, fortel at tida fram til dette vart prega av nettopp denne situasjonen. Rapporten konkluderer med at opninga av Lurantunet har hatt stor påverknad på kommunens tenestesamansetning, og dette kan gjera det krevjande å identifisera kva endringar som faktisk kjem frå kongstanken til SIO-prosjektet.

Økonomi

Kor 2016 gjekk med til opprydding og retting av feil, vert 2017 rekna som det første reelle driftsåret for SIO.

Etter 2016 kom det fram at Os kommune fekk meir i tilskot enn dei i utgongspunktet hadde forventa, og at kommunens netto utgifter var lågare enn tilskotet. I rapporten kjem det fram at fleire i Os kommune meiner at forsøket har gitt store ekstrainntekter for kommunens pleie- og omsorgstenester. Dette har gjeve betre rom for ei styrking av tenesta, utan at kommunen har drega på seg langsiktige forpliktingar.

I rekneskapen for 2017 vart det satt av 31,2 millionar kroner på bundne driftfond som ein følgje av SIO. 9,7 av desse millionane kom frå inntektspåslaget, mens 21,5 millionar kom som øvrege tilskot. Differansen mellom Os kommune sitt kostnadsnivå på tenestene og tilskota frå Helsedirektoratet er i følgje rapporten primærårsaka til dette.

Oppsummert på 1-2-3-4

Rapporten som skal innom tenesteutvalet i morgon er på gode 130 sider, kor 5 av desse tek for seg Os i detalj.

Rapporten samlar opp desse fem sidene i fire konkrete punkt:

• Vedtaka har blitt forvaltningsfaglege sterkare, vert revurdert oftare og set tydlegare mål for brukarane av tenestene.

• Kartleggjingsprosessen har blitt grundigare, med auka vekt på å forstå brukarens situasjon.

• Tildelingstenesta - i Os kommune bestillar- og forvaltarkontoret, har fått betre kapasitet og meir tverrfagleg kompetanse. Samarbeidet med økonomiavdelinga vert òg trekt fram som betra.

• Rapporteringa knytta til sjølve SIO-prosjektet har gjeve Os kommune betre oversikt over eigne tenester og økonomien kring dette.

Viktig å ikkje dra på seg varige kostnadar

Ordførar Terje Søviknes (Frp) skriv i ein epost til Midtsiden følgjande om han korleis han oppfattar rapporten:

«Våre erfaringar så langt, samsvarer godt med konklusjonane frå følgeforskninga. Vi opplev auka brukarmedverknad ved at ein er individuelt tilpasser tenestene, og i større grad spør brukar og pårørande; «Kva er viktig for deg?» I tillegg har vi fått stålkontroll og betre kvalitet på tildeling av tenester, ressursbehov og årsverk i tenesta. Forsøket har og gitt rom for omfattande satsing på kompetanseheving, både i høve spesialisering og generelt for dei tilsette»

Søviknes skriv vidare at Os kommune vidare har hatt eit solid overskot på forsøksordninga dei tre første åra, og det er viktig at kommunen ikkje drar på seg varige kostnader som ein vil få problemer med å dekkje opp dersom forsøket vert avvikla etter 2022. Overskotet kommunen no opparbeider vil uansett bli sett av til bruk innan omsorgssektoren, avsluttar Søviknes.

Administrasjonen svarar om rapporten- og prosjektet vidare

Midtsiden tok via epost kontakt med kommunalsjef for helse og omsorg, Monica Totland Melvold, for å høyra kva administrasjonen tenkjer om innhaldet i rapporten, og kva dei tenkjer om ei eventuell framtid utan SIO;

– Kva er mest i tråd med Os kommune si oppfatning av SIO?

– SIO har gjeve Os kommune eit detaljert kodeverk som igjen har gjeve oversikt over tenester som ytes. Dette gir kommunen kontroll og betre kvalitet på tildeling av tenester, ressursbehov sett opp mot årsverk i tenesta. SIO har òg gjeve Os kommune økonomisk handlingsrom som gjer at ein kan satse på systematisk kompetanseoppbygging, innkjøp av omsorgsteknologiske løsninger, innkjøp av hjelpemidlar samt Luranetunet med opning av 20 nye plassar i 2018/2019.

– Er det noko er uventa, eller annleis i rapporten enn Os kommune sin føresetnad?

– Utvikling som gjeld auke av andel bruttoutgifter brukt på institusjon gjev feil bilete av kva som skjer i kommunen. I rapporten kjem det ikkje tydeleg fram kva som gjer at det er auke og kvifor det ikkje har gitt fleire sjukeheimsplassar.

For Os kommune sin del er det fleire grunnar til auke på bruttoutgifter til institusjon:

• Kjøp av sjukeheimsplassar

• Auke på utskrivingsklare pasientar

• Opning av nytt sjukeheim (opning nov 2017)

• Varafjell avlastningssenter førast på institusjon (fleire born)

• Satsing på kompetanseheving

– Os kommune gjekk i pluss - også før SIO - men er no redd for å mista ordninga. Kvifor vil det få så store økonomiske konsekvensar for å mista SIO?

– Alle dei fire A-kommunane har ein sterk vekst i aldersgruppene som utløyser behovet for pleie- og omsorgstenester. Os kommune er kommunen med sterkast vekst i behovet som følgje av demografi (4,2%). Utfordringane etter SIO vil vere å gå tilbake til rammeuttrekket slik det var i 2015 (oppjustert med deflator og nasjonal demografisk faktor).

– I prosjektperioden er området statleg finansiert, dvs at området får betalt pr. leverte vedtakstimar og døgn etter statlege tildelingskriterier.

– Vi er framleis nøktern og tildeler tenester etter brukaren sine behov, slik som før SIO. Samstundes ser ein at kostnaden innan helse og omsorg aukar meir enn dei varige inntektene. Kommunen vil auka tenestevolumet både grunna befolkningsvekst og ny sjukeheim i prosjektperioden. Dette gjer at vi er bekymra for perioden etter SIO, sjølv om det blir opparbeida fond til bruk etter prosjektperioden. Tal tenestemottakare som mottar helsetenester aukar for kvart kvartal. Denne veksten har vore lenge, men i SIO får vi fram tall på utviklinga.

Totland Melvold legg avslutningsvis til at rekneskapet for 2018 enno ikkje er analysert av Agenda Kaupang. Det einaste ein har i rapporten frå 2018 er årsverk pr september 2018, og difor manglar det framleis ein del 2018-tal.